Συγγράμματα του Αγίου Γρηγορίου ΝΥΣΣΗΣ

 

Τα συγγράμματά του στην Πατρολογία του Mique καταλαμβάνουν τρεις τόμους, 44-46. Έγραψε πολλά συγγράμματα. Τα διακρίνουμε σε εξηγητικά, δογματικά, πρακτικά ή ασκητικά, σε λόγους και επιστολές.

Εξηγητικά:

1. Περί κατασκευής του ανθρώπου. Με αυτό συμπληρώνει το έργο του αδελφού του Βασιλείου τα σχετικό με την Εξαήμερο.
2. Εις την Εξαήμερο, όπου δεικνύει την πλήρη συμφωνία της Γραφής και της Επιστήμης στο θέμα της δημιουργίας του κόσμου.
3. IIερί του βίου του Μωυσέως, στο οποίο παρουσιάζει τον Μωϋσή σαν πρότυπο τελείου βίου.
4. Περί της Εγγαστρίμυθου.
5. Εις την επιγραφή των Ψαλμών.
6. Εξήγηση ακριβής εις τον Εκκλησιαστή του Σολομώντος εις ομιλίας οκτώ.
7. Εξήγηση ακριβής εις το Άσμα των Ασμάτων.
8. Ερμηνευτικά εις την Καινή Διαθήκη. Εδώ έχουμε πέντε ομιλίες στην Κυριακή προσευχή, οκτώ στους Μακαρισμούς και δύο στην πρώτη προς Κορινθίους Επιστολή του Αποστόλου Παύλου.

Δογματικά:
1. Προς Ευνόμιον αντιρρητικοί λόγοι. Έχει σχέση με τον αιρετικό Ευνόμιον.
2. Αντιρρητικός προς τα Απολλιναρίου.
3. Κατά Απολλιναρίου προς Θεόφιλο Αλεξανδρείας. Τα δύο αυτά έργα ασχολούνται με την κακοδοξία του Απολλιναρίου, ο οποίος έλεγε, ότι ο Χριστός δεν ήταν τέλειος άνθρωπος, όπως πιστεύουμε εμείς οι Ορθόδοξοι.
4. Περί του Αγίου Πνεύματος κατά Μακεδονικών και Πνευματομάχων. Εκεί τονίζει ότι το Άγιο Πνεύμα είναι και αυτό Θεός.
5. Λόγος Κατηχητικός ο Μέγας. Εκεί προσπαθεί να παρουσιάσει όλη την δογματική του διδασκαλία. Έγραψε και άλλα τέσσαρα ακόμη έργα. δογματικού περιεχομένου.

Πρακτικά:

1. Περί τί το Χριστιανών όνομα ή επάγγελμα.
2. Περί τελειότητας και οποίον χρή είναι τον Χριστιανό.
3. Περί του καταθεόν σκοπού και της κατ αλήθεια ασκήσεως.
4. Προς τους αχθομένους ταις επιτιμήσεσιν.
Τα τέσσερα αυτά έργα είναι απαραίτητα, για την πνευματική ζωή των Χριστιανών και πολύ καλά βοηθήματα στον καθημερινό ηθικό τους αγώνα.
5. Περί Παρθενίας. Σ’ αυτό, χωρίς να υποτιμάται ο γάμος, δίδονται τα πρωτεία στην παρθενία.
6. Είς τον βίο της Οσίας Μακρινής. Ομιλεί για την μεγάλη βοήθεια, που προσέφερε η αδελφή του Μακρίνα για τη μόρφωση και την ενάρετη ζωή των νεωτέρων αδελφών της.

Λόγοι:
Λόγους του ιερού Πατρός έχουμε:
α. Ηθικούς.
1. Προς τους Βραδύνοντας, εις το βάπτισμα
2. Εις το Βάπτισμα..
3. Κατά των τοκιζόντων
4. Περί φιλοπτωχείας και ευποϊίας.
5. Περί πορνείας.
6. Προς τους πενθούντος επί τοις από του παρόντος βίου μεθισταμένοις.
β. Δογματικούς:
1. Κατά Μανιχαίων.
2. Εις την εαυτού χειροτονία.
3. Περί θεότητος Υιού και Πνεύματος.
4. Εγκώμιο εις τον δίκαιν Αβραάμ.
γ. Εορταστικούς:
1. Εις το Άγιο Πάσχα λόγοι πέντε.
2. Εις την Ανάληψη.
3. Εις την Πεντηκοστή.
δ. Εγκωμιστικούς:
1. Εις τον Άγιο Στέφανο τον Πρωτομάρτυρα.
2. Εις τον Μέγα Μάρτυρα Θεάδωρον.
3. Εις τους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας.
4. Εις Γρηγάριον τον θαυματουργο.
ε. Επιτάφιους:
1. Εις Μελέτιο Αντιοχείας.
2. Εις Πουλχερία.
3. Εις την Πλακίλλα.
4. Επιμνημοσυνον εις τον ίδιον αδελφό Βασίλειο.

Διδασκαλία – Θεολογία:

Η γνώσις του Θεού, με την βοήθεια του λογικού, είναι αδύνατος. Η αδυναμία, λοιπόν, της γνώσεως του Θεού γέννα εις την ψυχή του ανθρώπου την επιθυμία να χρησιμοποιήσει άλλο μέσον, με το οποίον οπωσδήποτε θα γνωρίσει τον Θεό.

Και το μέσον αυτό είναι η Πιστής. Με την Πίστη κατορθώνει ο άνθρωπος να εισέλθει εις τον θείον γνόφον και να δει το αθεώρητο κάλλος του Θεού, σαν άλλος Μωϋσής και Δαβίδ!

Ο Γρηγόριος κατά την Β΄ Οικουμενική Σύνοδο αγωνίστηκε πολύ για να υπερασπίσει την καταπολεμούμενη θεότητα του Αγίου Πνεύματος.

Ανθρωπολογία:

Αφού ετοιμάστηκε, λέγει, όλος ο πλούτος της δημιουργίας του κόσμου, τελευταίος σαν βασιλεύς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος, τον οποίον ονομάζει Μέγα και τίμιο χρήμα. Μόνον ο άνθρωπος πλάσθηκε κατ εικόνα και ομοίωσιν του Δημιουργού του, και διαθέτει την διάνοια και τον λόγο.

Ο Γρηγόριος δεν είναι εχθρός της κοσμικής σοφίας, θέλει όμως αυτή να υπηρετεί τον Θεό και τότε γίνεται πραγματική σοφία.

Μυστική Θεολογία:

Είναι ο πρώτος, ο οποίος θεμελίωσε τη Μυστική θεολογία. Έργο του σχετικό είναι Περί τελειότητας και το Οποίον χρή είναι τον Χριστιανό.

Ο Γρηγόριος ο Νύσσης δεν διακρίθηκε για εκκλησιαστική δράση, όπως ο αδελφός του, ο Μέγας Βασίλειος. Είναι όμως φιλόσοφος και έχει αγαπήσει απεριόριστα την έρευνα.

Έπεσε, βέβαια, σε δογματικά σφάλματα όπως π.χ. στο Περί καθαρτηρίου πυρός και περί αποκαταστάσεως των πάντων στα οποία οδηγήθηκε από, την υπερβολική αγάπη προς τον Ωριγένη. Γενικά όμως η προσφορά του στην Εκκλησία είναι μεγάλη.

Προς τιμήν του έχει γράψει ομιλία ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, η οποία αρχίζει: Φίλου πιστού ουκ εστίν αντάλλαγμα.

Η Άγια Έβδομη Οικουμενική σύνοδος τον ονομάζει Πατέρα Πατέρων. Με το έργο του ασχολήθηκαν πολύ ο διάσημος Ελληνιστής Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χάρβαντ Βέρνερ Γιέγκερ και έγραψε περίφημο σύγγραμμα στην Αμερική, στο οποίον τιμάει πάρα πολύ τον Άγιο.

Η τίμια κάρα του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης μεταφέρθηκε από την Μικρά Ασία, μετά από την Μικρασιατική καταστροφή, στην Αθήνα.

Μαζί με τα αγία λείψανα του Αγίου Μεγαλομάρτυρας Θεοδώρου και του Αγίου Νέου Ιερομάρτυρας Γεωργίου του Νεαπολίτου, ευρίσκονται εις τον ιερόν Ναό του Αγίου Ευσταθίου εις τον Περισσό της Αττικής.

Είναι ένα προάστιο των Αθηνών.
Στίχος
Ἡ Μούσα Γρηγόριε, οὐ Νύσσα θρόνος Οὗ Πιερίαν, ἀλλ’ Ἐδέμ σκηνήν ἔχει Γρηγόριον δεκάτη θανάτου κνέφαι ἀμφεκάλυψεν

Ἀπολυτίκιον Ἦχος γ΄ Θείας πίστεως
Θείαν γρήγορσιν, ἐνδεδειγμένος, στόμα σύντονον, τῆς εὐσεβείας, ἀναδείχθης ἱεράρχα Γρηγόριε. Τή γάρ σοφία τῶν θείων δογμάτων σου, τῆς Ἐκκλησίας εὐφραίνει τό πλήρωμα. Πάτερ Ὅσιε, Χριστῶν τόν Θεόν ἱκέτευε δωρήσασθαι ἠμίν τό μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον Ἦχος ἅ΄ Χορές ἀγγελικός
Τό ὄμμα τῆς ψυχῆς γρηγορῶν ἱεράρχα ὡς γρήγορος ποιμήν, ἀναδείχθης τῷ Κόσμω, καί ράβδω τῆς σοφίας σου, παμμακάριστε Ὅσιε πάντας ἤλασας τούς κακοδόξους ὡς λύκους, ἀδιάφθορον διατηρήσας τήν ποίμνην, Γρηγόριε πάνσοφε
.
Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τὴν ἐν πρεσβείαις
Τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἔνθεος Ἱεράρχης, καὶ τῆς σοφίας σεβάσμιος μυστολέκτης, Νύσσης ὁ γρήγορος νοῦς Γρηγόριος, ὁ σὺν Ἀγγέλοις χορεύων, καὶ ἐντρυφῶν τῷ θείῳ φωτί, πρεσβεύει ἀπαύστως ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.

Μεγαλυνάριον
Χαίροις τῆς σοφίας ὁ θησαυρός, καί τῆς Ἐκκλησίας, θεορρήμων ὑφηγητής, Χαίροις θεοφθόγγων δογμάτων ἡ κιθάρα, Γρηγόριε Παμμάκαρ, Νύσσης ὁ Πρόεδρος.