Τα ελληνικά χειρόγραφα της ερήμου!..

 

Τα ελληνικά χειρόγραφα της ερήμου!..

Διαβάστε, για παράδειγμα, πως τον Μάρτιο του 1837 ο Βρετανός ιστοριοδίφης Ρόμπερτ Κέρζον κατέβηκε τη στενή σκάλα που οδηγεί στο κελάρι ενός μοναστηρίου στην έρημο της Αιγύπτου. Τι βρήκε, όμως, μέσα; Ανάμεσα στα χειρόγραφα που ανακάλυψε περιλαμβάνονταν προσευχητάρια του 4ου και του 5ου μ.Χ. αιώνα, συναξάρια αγίων, θεολογικά συγγράμματα, ακόμη και παλίμψηστα, ενώ ένα απ' αυτά τα ιερά κείμενα είχαν γραφτεί πάνω στην Ιλιάδα του Ομήρου!

Πολλοί ισχυρίζονται ότι το ξηρό κλίμα της ερήμου βοήθησε στη συντήρηση των σελίδων των παπύρων, όπως ο παραπάνω, εδώ και 1.600 χρόνια!.. Η έρημος φαίνεται ότι κρύβει πολλούς ακόμη αρχαιοελληνικούς (ή μη) πνευματικούς θησαυρούς!..

Για τον περίφημο «Θησαυρό του Κέρζον», που έχει άμεση σχέση με τα ελληνικά χειρόγραφα, είδε το φως ένα δημοσίευμα της εφημερίδος «Η Χώρα» το Πάσχα του 2002.Επειδή τα στοιχεία που αποκαλύπτει το δημοσίευμα είναι πολύ ενδιαφέροντα, αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσουμε τι ακριβώς λέγει:
Οδηγημένος από τον τυφλό ηγούμενο και κάποιους μοναχούς βρέθηκε ανάμεσα σε τεράστια πιθάρια λαδιού. Πίστευε ότι δεν θα έβρισκε άλλα χριστιανικά χειρόγραφα μέσα σ' αυτό το κοπτικό μοναστήρι του Ντέιρ ελ Σούριαν, όπως είχε κάνει αλλού. Συνέχισε όμως τις προσπάθειές του και δικαιώθηκε.
Μέσα σε μια αραχνιασμένη κρύπτη πίσω απ' τα πιθάρια ανακάλυψε έναν καλυμμένο από παχύ στρώμα σκόνης θησαυρό ανυπολόγιστης αξίας: πανάρχαιοι πάπυροι και περγαμηνές γραμμένες στην αρχαία συριακή, που είχαν μεταφέρει στο μοναστήρι τον 8ο μ.Χ. αιώνα μοναχοί, όταν εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους στη Συρία και τη Βαγδάτη λόγω των σκληρών θρησκευτικών διωγμών.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ

Ανάμεσα στα χειρόγραφα που ανακάλυψε ο Κέρζον περιλαμβάνονταν προσευχητάρια του 4ου και του 5ου μ.Χ. αιώνα, συναξάρια αγίων, θεολογικά συγγράμματα, ακόμη και παλίμψηστα. Ένα απ' αυτά μάλιστα τα ιερά κείμενα είχαν γραφτεί πάνω στην Ιλιάδα του Ομήρου. Γιατί όμως αυτά τα χειρόγραφα ήταν τόσο σημαντικά; Απλούστατα, γιατί αποκαλύπτουν με τον πιο οφθαλμοφανή τρόπο στην επαρμένη Δύση τις ανατολικές ρίζες του Χριστιανισμού και τα πλούτη της ανατολικής χριστιανικής φιλολογίας, συνιστώντας μια τρανή επιβεβαίωση του «Lux ex orientis».
Πριν ανακαλύψει τον θησαυρό, ο Κέρζον είχε συμφωνήσει στην τιμή με τους μοναχούς για κάποια άλλα βιβλία που ήθελε να πάρει μαζί του στο Λονδίνο, όπως εικονογραφημένα χειρόγραφα προσευχών στην κοπτική και την αραβική, που φυλάσσονται σήμερα στη Βρετανική Βιβλιοθήκη του Αγίου Παγκρατίου. Τα έργα αυτά ήταν πολύ μεταγενέστερα από τα συριακά, αλλά ο Κέρζον τα είχε βρει ατάκτως ερριμμένα σ' ένα δωμάτιο του μεγάλου πύργου του μοναστηριού.
Ο Βρετανός ιστοριοδίφης διαπραγματεύτηκε την αγορά των 600 χειρογράφων έναντι 600 στερλινών. Όμως, η ιστορία αυτής της λαφυραγωγίας δεν σταματά εδώ. Επιστρέφοντας στο Λονδίνο ο Κέρζον μαζί με άλλους συμπατριώτες του βιβλιόφιλους ζήτησαν χρήματα από το Βρετανικό Μουσείο Αρχαιολογικών Θησαυρών, προκειμένου να αγοράσουν και τον υπόλοιπο θησαυρό του μοναστηριού. Τους πρόλαβαν όμως Γερμανοί λόγιοι, που οσμίστηκαν κι αυτοί με τη σειρά τους τα πολύτιμα χειρόγραφα. Η υπόθεση εξελίχθηκε σ' έναν αγώνα ταχύτητας, ποιος δηλαδή θα κατάφερνε πρώτος να απογυμνώσει το Ντέιρ ελ Σούριαν από τους θησαυρούς του. Λίγα χρόνια αργότερα, απεδείχθη ότι η πολύτιμη συλλογή του μοναστηριού είχε διασκορπιστεί στα τέσσερα σημεία της οικουμένης.
Η διασπορά των θησαυρών ήταν μία από τις κύριες συνέπειες της λεηλασίας της Αιγύπτου από την Ευρώπη, που ξεκίνησε με την εισβολή των στρατευμάτων του Ναπολέοντα. Τα χειρόγραφα του Ντέιρ ελ Σούριαν φυλάσσονται σήμερα σε βιβλιοθήκες στη Βρετανία, τη Ρωσία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Το ερώτημα βεβαίως που ανακύπτει είναι γιατί οι μοναχοί του 19ου αιώνα δεν εκτίμησαν σωστά τον θησαυρό που πήρε μαζί του ο Κέρζον. Ο συγγραφέας του βιβλίου «Απ' το Ιερό Όρος» Γουίλιαμ Ντάλραϊμπλ λέει ότι οι μοναχοί εκείνοι, όπως κι οι προγενέστεροί τους, δεν είχαν σε ιδιαίτερη εκτίμηση τη γραπτή παράδοση. Ωστόσο, οι κόπτες μοναχοί είναι μια ξεχωριστή περίπτωση.
Υφίστανται έναν συνεχή διωγμό από την εποχή που ο Απόστολος Μάρκος ίδρυσε την Κοπτική Εκκλησία πριν από δύο χιλιετίες έως σήμερα. Και δεν είναι μόνον οι κόπτες μοναχοί τα θύματα αυτού του διωγμού, αλλά κι ολόκληρη η κοπτική μειονότητα που αριθμεί τρία εκατομμύρια ανθρώπους, περίπου το 6% του πληθυσμού της Αιγύπτου.

ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ!

Το 1992 δεκατέσσερις κόπτες εκτελέστηκαν, επειδή αρνήθηκαν να πληρώσουν χρήματα για «προστασία» σε ισλαμιστές εξτρεμιστές. Δύο χρόνια αργότερα, το κοπτικό μοναστήρι του Ντέιρ Ουλ Μουχάρακ δέχθηκε επίθεση από ισλαμιστές, που σκότωσαν δύο μοναχούς κι άλλους δύο προσκυνητές, ενώ τον περασμένο Φεβρουάριο έκαψαν σπίτια, αυτοκίνητα και εκκλησίες κοπτών στην επαρχία Αλ Μίνια. Μέσα σ' αυτό το κλίμα βίας και τρομοκρατίας οι κόπτες κατορθώνουν να επιβιώσουν, όπως κάνουν εδώ και 2.000 χρόνια.

ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ

Οι σημερινοί κόπτες μοναχοί ανάγουν τις ρίζες τους από την εποχή των Φαραώ κι άκμαζαν στην Αίγυπτο πολύ πριν από την αραβική εισβολή τον 7ο μ.Χ. αιώνα.
Όπως επισημαίνει ο Ντάρλαϊμπλ, η ίδια γλώσσα που εξύμνησε τον Χρισιό για περισσόιερα από 1.500 χρόνια είχε χρησιμοποιηθεί και στους μεγάλους ναούς των Θηβών για τη λατρεία ιης 'Ισιδος και ιου Ώρου επί τρεις χιλιετίες.
Η αποσιροφή για ιη λογοιεχνία ωστόσο οφείλεται στον Αγιο Ανιώνιο, ο οποίος εγκατέλειψε την Αλεξάνδρεια για την έρημο τον 3ο μ.Χ. αιώνα κι έγινε ο ιδρυτής του χριστιανικού ασκητισμού. Ο ίδιος κι όσοι μοναχοί τον ακολούθησαν στην έρημο απέρριπταν όλα όσα αντιπροσώπευε η παρηκμασμένη Αλεξάνδρεια, την πολυτέλεια, τη συσσώρευση άδικου πλούτου, την επίδειξη, την ηδονοθηρία. Αντίθετα, έδιναν έμφαση στη θέωση του ανθρώπου διά ιης απλότητας, που αντανακλάται στον μοναστικό τρόπο ζωής, την αρχιτεκτονική και τις τέχνες που ανέπτυξαν. Αυτή η αγάπη για την απλότητα και την ακτημοσύνη δεν άφηνε ανέγγιχτα και τα βιβλία. Ο Άγιος Αντώνιος έλεγε ότι στο μυαλό του ανθρώπου που θέλει να αγγίξει το Θεό κι είναι αφιερωμένος ολοκληρωτικά σ' Αυτόν δεν υπάρχει χώρος για βιβλία. Το ανθρώπινο πνεύμα δεν πρέπει να δένεται στα υλικά αγαθά, για να μπορεί ελεύθερο να πετά προς τον Δημιουργό του.

ΤΑ ΕΓΚΟΣΜΙΑ ΚΙ Ο ΘΕΟΣ

Σήμερα, ενάμιση και πλέον αιώνα μετά τη λεηλασία του Ντέιρ ελ Σούριαν, δίνεται πλέον η ευκαιρία επανένωσης του θησαυρού του χάρις σ' ένα πρόγραμμα που επεξεργάστηκαν μέλη της Βρετανικής Εθνικής Βιβλιοθήκης σε συνεργασία με κόπτες μοναχούς, ένα πρόγραμμα που προβλέπει την αντιγραφή σε ψηφιακούς δίσκους των συλλογών της βιβλιοθήκης και του μοναστηριού, προκειμένου να έχουν πρόσβαση σ' αυτές μέσω του Διαδικτύου οι ενδιαφερόμενοι.
Ο πατήρ Μπιγκούλ Ελ Σουριάνι, βιβλιοθηκάριος του Ντέιρ ελ Σούριαν, ένας άνθρωπος καλλιεργημένος, πολύγλωσσος, διδάκτωρ χημείας, ηγείται αυτού του φιλόδοξου προγράμματος. Ταξίδεψε μάλιστα ο ίδιος σιο Λονδίνο για να συζητήσει λεπτομέρειες του σχεδίου και να μυηθεί στην τεχνική της συντήρησης των χειρογράφων. Ωστόσο, δεν έβλεπε παρά την ώρα να εγκαταλείψει την ανήσυχη, πολύβουη βρετανική πρωτεύουσα, για να επιστρέψει στην ηρεμία του μοναστηριού του. Κι όπως λέει, σκοπεύει να εγκαταλείψει κάποτε οριστικά κάθε επαφή με τον έξω κόσμο για να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην άσκηση και τη νήψη. «Προς το παρόν», λέει, «τα καθήκοντά μου ως βιβλιοθηκάριου και επικεφαλής του προγράμματος δεν το επιτρέπουν. Υπάρχουν όμως πολλές σπηλιές κοντά στο μοναστήρι, στις οποίες αποσύρονται ησυχαστές και ερημίτες για να πλησιάσουν τον Θεό, να Τον γνωρίσουν καλύτερα. Με ελκύει κι εμένα αυτή η ζωή. Διψάω να ζήσω όπως οι αρχαίοι πατέρες της ερήμου» («ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ» Μ. Σάββατο 4 – Κυριακή του Πάσχα 5 Μαίου 2002).

-------

Πάνω εικόνα: Ο Σιναϊτικός Κώδικας. Όταν βρέθηκε αποτέλεσε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός για τα δεδομένα της Βίβλου!